Nożem po klawiszach. Musorgski, Obrazki i ELP w telegraficznym skrócie

Trudno cokolwiek napisać o rocku progresywnym, nie wspominając o istnieniu legendarnego tria Emerson Lake & Palmer. W latach siedemdziesiątych grupa ta należała do mego ścisłego panteonu gwiazd pierwszej wielkości, a na jej płyty oczekiwałem z wypiekami na policzkach. Jak wielu mych rówieśników te i inne poznawaliśmy dzięki swoistej misji, jaką wówczas spełniał III Program PR i jego prezenterzy. Dziś to już odległa historia, a młodym ludziom zapewne trudno wyobrazić sobie jak można gromadzić na taśmach dyskografie zespołów, nagrywając przez wiele miesięcy raz w tygodniu (z środowej Muzycznej Poczty UKF) po pół płyty. Można. Wówczas każdy wielokrotnie odsłuchany dźwięk znało się niemal na pamięć. Dziś mamy Internet, a dorobek wielu zespołów da się bez wysiłku w kilka sekund zapisać w czeluściach komputera. Często ląduje tam na zawsze, bowiem brak czasu sprawia, że nie sposób w skupieniu go posłuchać, a kolejnych kuszących propozycji wciąż przybywa. Czyżby dawne czasy były lepsze? Były inne i nie sposób ich porównywać ze współczesnością, a poza tym przypominają minioną młodość, a ta przecież zawsze pozostaje piękna...

Trio ELP było niezwykłe, bowiem brakowało w nim gitary prowadzącej. Taki skład był w tamtym czasie czymś niespotykanym. Od początku towarzyszyło mu spore zainteresowanie prasy, wynikające po części z wcześniejszego dorobku artystycznego każdego z muzyków.  Grający na klawiszach Keith Emerson wcześniej był liderem grupy The Nice, Greg Lake śpiewał i grał na basie w King Crimson i miał już za sobą udział w nagraniu legendarnego debiutu In the Court of the Crimson King, zaś perkusista Carl Palmer zdobywał ostrogi w zespołach Crazy World of Arthur Brown i Atomic Rooster. 

Jednym z najbardziej znaczących występów w początkach kariery tego niezwykłego tria był  koncert w ramach festiwalu na Isle of Wight w 1970 roku. Zapis tego koncertu dopiero po dwudziestu siedmiu latach wydano na oficjalnym krążku. Co ciekawe - już wówczas w repertuarze muzyków pojawiła się rozbudowana kompozycja Pictures At An Exhibition, będąca adaptacją cyklu miniatur fortepianowych dziewiętnastowiecznego kompozytora rosyjskiego Modesta Musorgskiego, członka tzw. Potężnej Gromadki. Miniatury te, stworzone jako ilustracja wystawy obrazów Wiktora Hartmanna były zwykle sporym wyzwaniem dla pianistów, chcących popisać się swą wirtuozerią. Cykl wielokrotnie inspirował innych kompozytorów i wykonawców, którzy próbowali zaaranżować go na orkiestrę symfoniczną. Najbardziej znana jest dziełem Maurice'a Ravela, choć warto też wspomnieć o próbach jakie podejmowali m.in. Leopold Stokowski i Vladimir Ashkenazy. Z pewnością adaptacja tria ELP, choć miejscami dość daleka od oryginału oraz zawierająca fragmenty poematu symfonicznego Noc na Łysej Górze (także Musorgskiego) nie tylko przyczyniła się do wzrostu popularności samego utworu lecz także jego twórcy. Kompozycje Musorgskiego  znalazły się na trzeciej w dyskografii płycie tria, również w wersji koncertowej (tym razem z ratusza w Newcastle), zarejestrowanej rok później. 

Warto porównać oba wykonania i zaobserwować jak w ciągu kilkunastu miesięcy zmieniła się nie tylko kompozycja, ale i sam zespół, który w międzyczasie zdążył nagrać dwa studyjne albumy, dziś uważane za klasykę gatunku.

Obrazki z wystawy inspirowały też wielu innych wykonawców. Warto tu wspomnieć choćby o adaptacji Isao Tomity - nieżyjącego już wirtuoza instrumentów elektronicznych. W 1996 ów cykl utworów opracował progresywny thrashmetalowy zespół Mekong Delta (album Pictures at an Exhibition), znajome motywy pojawiły się również na krążku Tangerine Dream Turn of Tides (1994), choć w mocno okrojonej wersji. ELP powrócił do kompozycji Musorgskiego po wielu latach i po raz pierwszy nagrał jego wersję studyjną, specjalnie na potrzeby przekrojowego boxu The Return Of The Manticore (1996).

Nawiasem mówiąc - tajemnicza postać Mantykory pojawiła się na drugiej płycie tria, zatytułowanej Tarcus (1970). Jest jednym z bohaterów dwudziestominutowej suity, opowiadającej historię konfliktu Tarkusa, symbolu technologii i bezdusznej nowoczesności oraz Mantykory, będącej personifikacją tradycji i duchowości. Obrazki z Wystawy zachowały się także w wersji wideo. Już w 1973 roku w kinach można było podziwiać artystów prezentujących je na żywo, podczas jednego z koncertów. Płyta DVD z tym materiałem ukazała się dopiero w roku 2000. Rejestracja ukazała przy tym atuty zespołu: wirtuozerię, ocierającą się wręcz o pokazy cyrkowe oraz spore umiejętności kompozytorskie, które pozwały na ciekawe transkrypcje klasyki, bowiem Obrazki nie były jedyną taką próbą.

Wspomniane wydawnictwo The Return Of The Manticore, od lat stojące na mojej półeczce to  zestaw czterech płyt, będący wyborem kompozycji z najlepszych albumów ELP oraz zawierający sporo nieznanych wcześniej ciekawostek. Są tu także ponownie nagrane utwory pochodzące z wcześniejszego dorobku artystów tworzących trio. Jest utwór Hang On To A Dream, pochodzący z czasów współpracy Keitha Emersona z formacją  The Nice oraz 21st Century Schizoid Man pochodzący z okresu działalności Grega Lake’a w King Crimson. Jest też nowa wersja Fire z czasów Palmera w Crazy World of Arthur Brown. Są też niewydane wcześniej ciekawostki, jak choćby Prelude And Fuge oraz Rondo. Brzmienie pozostałych utworów, zaczerpniętych z regularnych albumów tria zremasterowano i poprawiono, co w momencie wydania, czyli w 1996 roku było szczególnie cenne. Dobrze dobrany zestaw był doskonałym przewodnikiem po dorobku zespołu.

Szesnaście lat później Sony Music zdecydowało o ponownym przekrojowym przypomnieniu osiągnięć legendarnego tria. W 2012 roku ukazał się doskonale przygotowany pięciopłytowy box Emerson Lake & Palmer - From The Beginning. Tytuł pochodził od kompozycji z płyty Trilogy. Po wielu latach trudno prawdziwego fana ELP zaskoczyć czymś nieznanym, bowiem w międzyczasie wydawnictwo Manticore Records, reprezentujące interesy tria wydało wiele tytułów, zawierających wcześniej nieznane skarby. Mimo to warto sięgnąć po ten zestaw, wartościowy choćby z uwagi na ciekawy sześćdziesięciostronicowy esej, zawierający wiele ciekawostek oraz mniej znane nagrania, pochodzące ze stron B singli, jak również sporo materiału koncertowego i alternatywne nagrania studyjne. Ciekawostką jest koncert tria, zarejestrowany w Puerto Rico 4 stycznia 1972 roku, czyli w okresie szczytowej erupcji sił twórczych zespołu. Co ciekawe, w programie koncertu również znalazła się nieznana wcześniej pełna wersja słynnych Obrazków z Wystawy. Oba boxy znakomicie się uzupełniają.

Trio Emerson, Lake & Palmer było pierwszą supergrupą próbującą programowo stworzyć muzykę, będącą symbiozą klasyki i ambitnego rocka. Niewątpliwie stali się prekursorami stylu progresywnego, choć niektórzy krytycy uważali ich muzykę za zbyt głośną i przesadnie pompatyczną. Mimo to osiągnęli spory sukces, także w wymiarze czysto komercyjnym. Dla wielu młodych ludzi stali się objawieniem. Utorowali drogę takim grupom jak choćby Yes, która później była ich głównym konkurentem. Keith Emerson był bodaj najbardziej utalentowanym i biegłym technicznie wirtuozem klawiatury, mimo iż traktował ją czasem pięściami, łokciami i nożem. Klawisze nie stanowiły dla niego żadnego ograniczenia, potrafił równie dobrze obsługiwać je leżąc pod instrumentem lub stojąc do niego tyłem. To ewenement, bowiem niewielu jest pianistów potrafiących grać na odwróconej klawiaturze. Kolejne płyty tria stawiały słuchaczom coraz wyższe wymagania, będąc w zasadzie czystą muzyką poważną, wymagającą do prezentacji klasycznej orkiestry. Muzyczne wizje Grega Lake’a i Carla Palmera podążały w inne rejony, stąd też konflikt wydawał się być nieunikniony. Te rozbieżne ambicje wyraźnie pokazuje album Works Vol. 1, wydany w marcu 1977 roku. Był pomyślany jako indywidualna wypowiedź każdego z członków grupy. Każdy z nich zapełnił jedną stronę tradycyjnego longplaya. Czwarta miała zawierać wspólne kompozycje. Płyta w oczach krytyków wypadła dość słabo i poniosła komercyjną klęskę. Works Vol. 2, wydany kilka miesięcy później nie poprawił sytuacji. Mimo to dziś nie brakuje entuzjastów obu albumów. Drogi muzyków rozeszły się, choć sporadycznie spotykali się by nagrywać lub koncertować.

W marcu 2016 roku Keith Emerson, nie mogąc poradzić sobie z postępującą chorobą tragicznie przerwał swe życie. Zmarł mając 71 lat. Dziewięć miesięcy później zmarł także o dwa lata młodszy Greg Lake, pokonany przez chorobę nowotworową. Pozostała Legenda i Muzyka.

słuchacz